Zdravi, reproduktivno sposobni i visoko
upotrebljivi psi u populaciji planinskog velmože sa matičnog habitata, odlikuju
se, najpre, velikom raznovrsnošću eksterijernih manifestacija. Ova niska
uniformnost ukazuje na odsustvo sistematske i kontrolisane selekcije - ali zato
potencira genetsku vitalnost i praktično neiscrpne varijante kombinacija unutar
genetskog rezervoara. Iz jednog segmenta veoma lako se može rekonstruisati
vjerna kopija kinološkog izložbenog psa. Nasuprot tome, kompletna populacija
kinoloskog tipa, ne može rekonstruisati mnoge od kombinacija koje se javljaju u
izvornom, originalnom, osnovnom tipu.
Dimenzije izvornog planinskog psa, variraju izmedju 65 i 75 cm, sa ekstremima
od 62, do 88 cm. Prosječna visina je nešto iznad 69 cm. Optimalna - oko 73 cm.
Najveća efikasnost, snaga i pokretljivost, u kombinaciji sa istrajnošću,
koncentriše se u rasponu od 44-55 kg. Konstrukcija izvornog psa razvija se kroz
dva tipa: molosoidnog i lupoidnog. Napominjemo da je veoma teško dobiti željeni
tip konstrukcije: u istom leglu, čak u potpuno kontrolisanom parenju, dugo se
javljaju i molosoidni i lupoidni primjerci. Sami ovčari ne preferiraju jedan na
štetu drugog tipa. Oni prosto imaju različitu namjenu. Iako je molosoidni pas
nesumnjivo impozantniji, njegova upotreba ne pokriva zahtjeve ovčara u divljini
planine. Težak i snažan, ovaj pas je "poslednja rezerva", "teška
konjica" za borbu prsa u prsa u samom trlu ili neposrednoj blizini i
kondiciji, idu uz flegmatičniji temperament koji ne pogoduje budnom čuvaru. On
niti otkriva, niti daleko progoni napadače. Lupoidni tip, kod najboljih
primjeraka, ne zaostaje u snazi za moćnim molosima, ali je znatno
eksplozivniji, ujedljiviji je i bolje podnosi i najjači ugriz. U jednoj od legendarnih
borbi, silni molos je čak 28 puta rušio tvrdog i neumornog lupoidnog
protivnika, da bi na kraju potpuno iznuren, jednostavno - legao. Žilavi
protivnik ni za tren nije ustuknuo i bez glasa je otrpio i najstrašnije ujede.
U samom finalu, molosa su morali ljudi spasiti od sigurne smrti pred tihim,
neumoljivim i nesalomljivim protivnikom - slikom i prilikom snažnog vuka
oborenih ušiju.
Lupoidni tip je suhe ali veoma povezane i čvrste gradje, često izrazito visok i
koščat. Uvijek je budnog izgleda i nikada odsutnog, zanešenog izraza: prosto
pilji u sve što mu privlači pažnju. Poznavao sam jednu ženku ovakvog tipa koja
je jedanaest godina provela a da je niko nikada nije vidjeo da spava. kada bih
dolazio u goste prijatelju od kog je bila, nije čak ni sjedala, ni mirovala:
sate i sate zurila je u kuću kroz čija sam vrata isčezao iz njenog vidnog polja
i jednakom budnom pažnjom pratila me dok god me mogla slijediti na odlasku.
Jedan pas lupoidnog tipa, legendarni "Sari", bio je poznat po tome
što je svaku noć svog devetogodisnjeg života, neumorno kružio oko stada na više
od pet stotina metara. U ovom radijusu, nikada se nije desilo da mu promakne i
"ilegalno" upadne u tor vuk ili medvjed. Za to vrijeme, dva velika
molosa, koliko je ovo stado uvijek držalo, mirno su spavali medju ovcama.
Glava i zubalo izvornog psa, u tijesnoj vezi sa molosoidnom, odnosno, lupoidnom
konstrukcijom, pokazuju koliko su kruti standardi kinologije zapravo arbitrarni
i neosmisjeni. Poznato je, naime, da su, nakon perioda u kom se tražila suha,
ne teška glava, sa priljublenim usnama gornej čeljusti, sada više na cijeni psi
"medvjedje glave" - dakle, molosoidnog tipa. Pri tom, zadržano je
beskompromisno insistiranje na samo jednom tipu zubala - makazastom !! Niko,
medjutim, nije zapazio, da uz molosoidnu glavu, sem u rijetkim izuzecima, ne
ide makazasto zubalo. Kod medvjeda, snažna glava zahtijeva jaku i naglašenu
donju vilicu. Zato svi medvjedi imaju predgriz. Ujedno, svi moloski psi - od
mastifa do bernardinca, od buldoga do boksera, od napuljskog mastifa do bordoške
doge imaju bez izuzetka - uz snaznu glavu i predgriz!
Srećom, kao što medvjede koji imaju predgriz, niko ne diskvalifikuje, niti
isključuje iz priploda, tako to ne rade ni stočari. Njima su jenostavno
potrebna oba tipa - agilni i aktivni lupoid, i teški, pun snage molosoid - sve
dotle dok su vitalni i upotrebljivi. Što se tiče kinologije i odgajivača: oni
se moraju riješiti izmedju jednog ili drugog. Ili, što nije moguće s obzirom na
striktnost oficijalnog standarda, mogu i ignorsisati ovaj kriterijum, ukoliko
se razlika javlja u skladu sa osnovnim tipom. Drugim riječima, lupoidni pas bi
morao imati makazasto zubalo - kakvo ima i vuk" molosoidni bi morao biti
prihvaćen i sa pregrizom - koji je odlika svih molosa.
Slične razlike javjaju se i u pogledu boje krzna. Realnost izvornog psa jeste
da se javlja u svim bojama. Tigravost je znatno češća nego što se obično misli
- u nekim regionima i iznad 30% populacije. Eliminisanje ovakvih pasa iz
reprodukcije, odnosno, diskvalifikovanje
sa izložbi, poznat je fakt. Ujedno, ilustracija je odsustva sinteze u mišljenu.
Dozvolićemo sebi da javno upitamo sve kinologe, veterinare i sudije: "Zašto
treba diskvalifikovati tigrasto kolorisanog Šarplaninca?" Bojim se da će
se odgovor svesti na pozivanje na odredbe standarda. Dogma - i gotovo!
Dozvolićemo sebi čak i to da povjerujemo da to pitanje niko sebi i nije ozbiljno
postavio. Jer, kako bi inače mogao previdjeti, najprije to da se kod bliskog
srodnika Šarplaninca - kavkaskog ovčara - tolerišu i čak smatraju ravnopravnim
sve boje, uključujući tigravost, i drugo, da je kod svih molosa tigravost
sasvim uobičajena - opet da ukažemo na mastife, buldoge, boksere, bulterijere,
fila brasileiro...!? A s druge strane, teži se dobijanju molosoidnog tipa - ali,
valjda tako, da ne protivrječi standardu očito pravljenom za tipičnog, čak veoma lakog i minijaturnog lupoida
(uporedi prvi standard). Sasvim je slična stvar i sa bojom očiju: molosi veoma
često imaju oči boje meda, jantara, žeravice u tami, tigrovog krzna, i to se
smatra korektnim. Kod molosoidnog tipa Šarplaninskog izvornog psa, žuto ili
rumeno oko je daleko zastupljenije nego kod lupoidnog. Razumije se, riječ je o
psima jasno naglašene pigmentacije, crne nosne pečurke, svih vidljivih
sluzokoža, noktiju, jastučića. Ipak, standard preferira tamnu boju očiju.
I karakter, odnosno, temperament izvornog psa, varira. Ali varira zakonomjerno.
Najprije, u zavisnosti od konstrukcijske - konstitucijske osobenosti:
generalno, lupoidni psi su ne samo budniji, nego i agresivniji - osnosno, njihova
agresivnost javja se na većem području. To ja zato što je pas teritorijalno biće,
sa naglašenim teritorijalnim imperativom. On brani (agresivan je na) onoliko
teritorije, koliko smatra svojim terenom. Molosoidni pas se kreće u manjem
radijusi, pa je i agresivan na znatno manjoj teritoriji od prosječnog lupoidnog
psa. Na prostor visoke agresivnosti utiče i vrsta stočarenja: grubo ih možemo
podijeliti na stacionarni i nomadski tip. Iz njih proizilaze i dvije vrste
ponašanja izvornih Šarplaninaca. Iako se nomadski psi kreću zajedno sa stadima
na većoj teritoriji, oni su u principu visoko agresivni na manjem prostoru od
stacionarnih. Objašnjenje ovog prividno paradoksa jeste u tome što su psi,
prolazeći kroz sela, otvorene svima dostupne puteve prinudjeni da tolerišu sve
prolaznike i namjernike reducirajući svoju odbrambenu aktivnost na svega
desetak metara sigurnosne zone oko stada. Ova navika se učvršćuje i zadržava
kao način ponašanja i kasnije, u planini, a učenjem je štenci preuzmu od
odraslih pasa, najčešće od majke. Tako se i dešava da pokraj nekih pasa možete
proći sasvim blizu, a da oni, ako ne ulazite u stado, jedva i obrate pažnju na
vas. To su psi dobijeni nomadskim tipom stočarenja. S druge strane, u nekim
visokoplaninskim selima, sa velikim pašnjacima i dovoljno stočne hrane, isključena
je potreba nomadstva. Vezani za širok prostor koji smatraju svojim, psi pratioci
stacionarnih stada, proširuju zonu visoke agresivnosti na čitavo područje u kom
provode život. Takvi psi su me jednom prilikom zapazili kao pokretnu tačku u
daljini većoj od dva kilometra. Dvogledom sam zapazio da su na bačilo, s kog su
krenuli na mene, bila samo djeca i jedna žena. Tri psa su brzo donijela odluku.
Jedan, najveći, ostao je da brani bačilo, dva druga su me, kao pod stražom,
sprovela sve dok nismo potpuno zamakli u visoravni - više od 6-7 km od bačila.
Konačno, u gruboj skici osnovnih razlika izvornog i kinološkog tipa
Šarplaninca, spomenimo još i dužinu dlake. jasno definisana za kinologe,
odgajivače i sudije, za ovčare ima malu, ili nikakvu praktičnu i selektivnu
ulogu u procjeni kvaliteta psa. Malu, jer se javlja povremeno lična preferenca
odlakanog ili rudog psa (dlaka rudih pasa je kraća od 7 cm, ali veoma gusta,
gruba, uvijek i sa podlakom), u zavisnosti od iskustva i sentimentalne
vezanosti za izgled i odlakanost psa koji je ostao u sjećanju kao posebno
hrabar, snažan i sposoban. Slično je i sa zapercima - koje neki stočari
smatraju simboličkim oznakama ljutine ili čistokrvnosti, opet u sklopu ličnog
iskustva. Ipak, ovaj detalj nema ozbiljnu težinu u odluci o izboru psa za
sopstveno stado.
Sumirajući u krupnim potezima situaciju, može se zaključiti:
Savremena ukupna populacija Šarplaninca, podijeljena je na grupu koja još živi
u uslovima u kojima je stvorena kao rasa, i na grupu koja je izgubila izvorni
habitat a ujedno, snažno je podložna intervenciji sistematske selekcije. Ovo je
veoma rijetka situacija i
praktično se susreće još kod najviše dvije ili tri pasmine svijeta. Objektivno,
to je velika prednost i za genetsku, i za karakternu dimenziju - odnosno, za
vitalnost rase i perspektive njenog poboljšanja. Ključni uslov je očuvanje
autentičnog habitata i načina života upravo ovog fundamentalnog sloja rase. Što
duže opstane kao ovčarski i pastirski pas (a on je i jedno i drugo), što duže
intervencija teorijskih selektivnih šema ostane po strani, utoliko duže će ovaj
fond neograničenog potencijala opstati. Time će se sačuvati i autentičnost ovog
fascinantnog psa, kao što će biti moguća i stalna obnova krvi onog segmenta rase
koji je postao primarno odrečen arbitrarnim kriterijumima kinologije. Kralj
kanida - izvorni Šarplaninac, moći će se tada, i dalje ponositi i svojim
urbanim potomkom.
Izvor časopis "Život pasa"
broj 8 iz februara 1995. godine
Нема коментара:
Постави коментар