MELEZI - TRI DECENIJE ZABLUDE

Jedini angažovan stav- i to eksplicitan stav - svodi se na pledoaje i apel da ljubitelji ove rase (Šarplaninca) ujedine svoje najbolje namjere da ovom psu ne učine ono što čine (izvan kinologije) jedni drugima. Dakle, da poštuju blistavu dušu i gizdavu ljepotu ovog bića. 

Da pokušaju da ga ne unište. 

Dr. Ferid Muhić

KRALJ KANIDA I NJEGOV POTOMAK'' -1. deo

Da pokušamo da ga ne uništimo!

     Poruka doktora Ferida Muhića je bila toliko jasna i iskrena, ovako može da zbori samo neko ko iz srca voli pse i isto tako se svim srcem bori za opstanak rase.

Na žalost, ova njegova isuviše jasna i iskrena poruka nije baš mnogo doprla do ušiju velike većine i mnogi ovu poruku (slično je rekao i prof. Slobodan Pavlović) nisu shvatili, njenu težinu i smisao, na pravi način.

     Posledice svega ovoga su upravo te što već više od dve decenije (pogotovo danas) na izložbama gledamo pse koji, zapravo, nisu Šarplaninci. Komercijalizacija u kinologiji je učinila da pohlepa za novcem nema granica. Psi su bukvalno ''štancani'' kao na fabričkoj traci a finalni proizvod, mešanjem svega i svačega, uglavnom nije bio Šarplaninac.

    Kako se to desilo kod nas, u Srbiji, na Kosovu, u Makedoniji, koje su matično pordučje Šarplaninca? Zar je moguće da niko nije o tome vodio računa? Još žalosnije je što su ti psi prošireni i po inostranstvu, najbližim zemljama Evrope kao i prekookeanskim zemljama. Sve to traje već, kako sam rekao, više od dve - skoro tri, decenije. Mnoštvo meleza je proivedeno i rašireno po svetu, s toga mnogi još i dan danas ne umeju da prepoznaju izgled pravog Šarplaninca.

     Jedna stvar je nepobitna i jasna kao dan - nismo ni svesni šta radimo. Činjenica je da niko iz Evrope nije mogao imati kontakt sa Šarplanincem pre nas, i isto tako isti ti ljudi nisu mogli ni znati šta je Šarplaninac jer su bili daleko od njega... Njima se, dolazeći na izložbe još za vreme SFRJ, dopao Šarplaninac kao pojava koja pleni na prvi mah. Uvidevši dobro tržište, kad je Bog hodao po zemlji i para bilo svud, naši odgajivači su počeli da se takmiče ko će više štenadi da proda u inostranstvo. Neki su imali smisao pa su uvideli kakav tip pasa tamo prolazi jer su shvatanja kinologije u evropskim zemljama u znatnoj meri drugačija od naših, kako onda tako danas i tako će da bude uvek. Pošto je Šarplaninac dugodlaki pas, oni tu dlaku do krajnjih sitnica neguju, češljaju, feniraju, kupaju pse, a samim tim je poželjno da pas ima što dužu i bujniju dlaku jer kad ga oni natapiraju on impresivno deluje u ringu. Da bi se ti zahtevi ispoštovali pojedinci su, da bi ostali na tržištu, počeli da ukrštaju pse (Šarplanince) sa jednim od srodnika koji je došao sa istoka - Kavkaskim ovčarom. Ne samo da su ti melezi, dobijeni od te dve rase, dobili na bujnosti i dužini dlake nego im se visina kao i krupnoća kosti povećala pa su ti gorostasi postali veoma moderni. Videvši šta prolazi u inostranstvu, a sve im je servirano kao pravi Šarplaninac, jer oni za drugi tip psa ne znaju, pojedinci su počeli da vode iste takve pse i po našim izložbama. Prošle su godine i sve više su baš takvi psi preuzeli vođstvo u kinološkom pojmu ŠARPLANINAC. Svi psi druge boje, karabaši, akbaši, sarije, merdžani ili bilo koji drugi koji nisu gvozdeno sive boje nisu bili priznati, a da ne kažem još ako su sitnije konstitucije...

Sada su i sudije u problemu jer ni oni ne znaju, osim onih koji su se detaljnije posvetili rasi i proučavali je na terenu, šta je pravi Šarplaninac. Tako u tom neznanju već godinama tim melezima, što iz inostranstva što kod nas, oni dele titule veličajući ih u zvezde a da pritom ni svesni nisu da ponižavaju prave primerke koji upadnu u oko samo onom ko se zaista razume.

     Danas, kad su već decenije prošle, kad je prodefilovala cela plejada čuvenih imena, još većih šampiona... Mi i dalje ne znamo ništa! Ništa nismo naučili, nikakvu pouku niti zaključak nismo izvukli!

I dalje nas vuku za nos Česi, Madjari, Francuzi, Italijani... A zašto? Zato što su njihovi psi svi poreklom iz Srbije, koji su dovođeni na naše izložbe i uvek bili okićeni titulama kako bi se ponovo vraćali kod nas i što je najbitnije kupovali pse od ''slavnih imena''. 

     Vremena su se u manjoj meri promenila ali problemi nisu rešeni. Naši odgajivači koji drže prave Šarplanince još uvek ne mogu da odu na izložbe u inostranstvo jer inostrane sudije nisu videle pravog Šarplaninca - oni znaju za one meleze. Kako mi sada da se upustimo u raspravu sa nekim od sudija na nekoj prestižnoj izložbi u inostranstvu, da dokazujemo da on nije upravu, kad znamo šta prethodi sve tom njegovom mišljenju i odluci. Pritom, ako pomenemo još standard Šarplaninca koji nije donešen na pravi način, to je tek treća priča i odakle onda da počnemo ili što je najbolje da i ne počinjemo razgovor.

     Tako na Beogradskoj izložbi 03.11.2013. opet počinje debata i rasprava oko ringa gde su se ocenjivali Šarplaninci. 

      Opet se vraćamo na početak priče... 

     U ringu su ''melezi'' iz Mađarske koji su oveličani svim mogućim titulama kod nas i u Evropi i to očekuju i sada njihovi vlasnici. Ali kako objasniti ljudima? Dobra većina je sada na onoj pravoj strani, na strani Šarplaninca, koji je u manjini, sam, potisnut mešancima što iz Mađarkse što iz Srbije.

     Bez obzira što sudija čuje šta ljudi dobacuju i kakve kritike se upućuju psima i vlasnicima, on radi svoj posao po mišljenu za koje misli da je apsolutno upravu... 

     Greške su katastrofalne i neoprostive. To je ono što se godinama nama servira i što je upropastilo našu predivnu i plemenitu rasu!

SLIKE I PRIMERI

Slika 1.

- Štene iz Mađarske koje se vodi kao štene Šarplaninca

Slika 2.
- Štene čistokrvnog Kavkaskog ovčara

 

   

     Još pri odabiru šteneta svako bi mogao da uoči bitnu razliku između pravog Šarplaninca i jednog šteneta koje je očigledno pripadnik jedne druge rase (Slika 1) a razlikuje se samo od ovog drugog šteneta (Slika 2) kome su kupirane uši.

     Da bih mogao bolje da objasnim onima kojima ni posle svega ovoga još uvek neke stvari neće biti jasne, evo jedne slike šteneta Šarplaninca koji je otprilike u istoj starosnoj dobi kao i ova dva šteneta koja su upoređivana.

Muško štene Šarplaninca

     Sve ovo što se radi nije ništa više do čist bezobrazluk. Prijaviti psa kao Šarplaninca koji po svojoj građi tela, formi, izgledu, boji, vrsti dlake, glavi pa i još mnogo čemu apsolutno ne odgovara rasnom tipu.

Nepogrešive sličnosti

Slika 3.

- Pas iz Mađarske (forma, zadnje noge, nošenje repa, uši visoko usađene)

Slika 4.

- Kavkaski ovčar (forma, oblik tela, nošenje repa, visoko usađene uši - samo kupirane)

Još nekoliko primera: 

Dve glave - jedna rasa

Slika 5.

- Glava psa (koji se vodi po izložbama kao Šarplaninac) iz Mađarske

Slika 6.

- Glava Kavkaskog ovčara (takođe dosta lošeg primerka ove rase)

   

     Ako dobro pogledamo ovu uporednu sliku sa glave dva psa, nepogrešivo možemo da zaključimo da je reč o dve jedinke potpuno iste rase. Opet, kao što sam naveo u prethodnoj slici, pas (Slika 6) ima kupirane uši, što je karakteristično za tu rasu i još uvek dozvoljeno da se radi. Vidimo isti oblik poluzatvorenog oka, široka čela, obojenosti, oblik njuški, vrstu dlake... Nema sumnje - dva kavkasca.

Ista forma - različita boja

Slika 7.

- Navodni ''Šarplaninac'' iz Mađarske

Slika 8.

- Kavkaski ovčar

Sve isto - boja i forma

Slika 9.

- Isti pas kao na slici br. 7, samo spuštenog repa

Slika 10.

- Kavkaski ovčar

   


     Sada imamo za uporedbu 4 slike gde se na dve slike (7 i 9) ponavlja isti pas ali u dve različite situacije. Ako uporedimo slike 7 i 8 vidimo potpuno istu formu dva psa, gde je samo razlika u boji. Kratkih došaplja (pas na slici 8 ima dosta meka došaplja), zbijene građe, strmih uglova skočnog zgloba, jenakog nošenja repa itd.

     Ako uporedimo psa sa slike 7 i psa sa slike 10, onda vidimo da ne postoji nijedna razlika osim, kao što rekoh, kupiranih ušiju kod psa na slici 10.

Mladi šampion - melez

Slika 11.

- Pas iz Mađarske (istog vlasnika kao i prethodni) koji ima titulu junuorskog šampiona Srbije.

Sada neka se zapitaju svi zašto nam je stanje u rasi u ovakvom stanju, kakvom jeste, kada ovo prolazi kao ''Šarplaninac''. Potpuno bele grudi, kratka došaplja i stubaste noge, strmi uglovi skočnih zglobova, strme sapi...

Sve što nije dozvoljeno...

PRIMERCI IZ NEKOLIKO ZEMALJA EVROPE

Bangavac

- Primer psa iz Češke koji je izveden na izložbu i prijavljen u rasi Šarplaninac.

Ni Š od Šarplaninca

- Pas iz Francuske

Žvalavac

- Pas kod nas u Srbiji, fotografisan na psecijalizovanoj

 izložbi - atipičan primerak za rasu Šarplaninac.

PRIMERCI MELEZA SA DRUGIM RASAMA

https://www.facebook.com/media/set/?set=a.599215926827924.1073741860.118994518183403&type=1

PRAVI ŠARPLANINCI 

Plemenitost pre svega

Slika 12.

- 4 primera (3 mužjaka i jedna ženka) tipičnih glava za rasu Šarplaninac.

   
    Ako bilo koju od ove 4 slike uporedimo sa slikama 5 i 6 možemo da vidimo da je sasvim u potpunosti reč o dve različite rase.

     Još ako bacimo oko na nekoliko slika Šarplaninaca u celosti, onda možemo da premotamo film za ceo spomenuti period unazad i da nam bude sve jasno šta je učinjeno sa ovom divnom rasom.

Restelica

LJUŠ - Makedonija, Đermovo

Legendarni LJUŠ iz sela Đermovo nadomak Tetova.

RARABAŠ - Makedonija, Ohrid

MURDŽO - Zli Potok

ALŠAR - Makedonija, Bitola

Za sve one koji još uvek govore da pravi Šarplaninac ne postoji - ALŠAR i MURDŽO su psi današnjice, oni postoje.

 
   I sada kad uporedimo sve ove slike Šarplaninaca sa onim slikama ''kavkazdinaca'' - stvari su potpuno jasne.

Neopisivi bezobrazluk...

     Drsko i neoprostivo za od strane onih koji su nam sve ovo godinama servirali i proturali nam nešto što nije ni Š od našeg Šarplaninca. 

     Kad kažem našeg, ne želim da zapostavim nikoga, Srbe, Makedonce, Albance, Turke, Gorance i sve koji žive na Šarplanini i nadomak nje i koji vekovima čuvaju ovu plemenitu rasu.

KRALJ KANIDA I NJEGOV POTOMAK - 2.deo

     Zdravi, reproduktivno sposobni i visoko upotrebljivi psi u populaciji planinskog velmože sa matičnog habitata, odlikuju se, najpre, velikom raznovrsnošću eksterijernih manifestacija. Ova niska uniformnost ukazuje na odsustvo sistematske i kontrolisane selekcije - ali zato potencira genetsku vitalnost i praktično neiscrpne varijante kombinacija unutar genetskog rezervoara. Iz jednog segmenta veoma lako se može rekonstruisati vjerna kopija kinološkog izložbenog psa. Nasuprot tome, kompletna populacija kinoloskog tipa, ne može rekonstruisati mnoge od kombinacija koje se javljaju u izvornom, originalnom, osnovnom tipu. 

     Dimenzije izvornog planinskog psa, variraju izmedju 65 i 75 cm, sa ekstremima od 62, do 88 cm. Prosječna visina je nešto iznad 69 cm. Optimalna - oko 73 cm. Najveća efikasnost, snaga i pokretljivost, u kombinaciji sa istrajnošću, koncentriše se u rasponu od 44-55 kg. Konstrukcija izvornog psa razvija se kroz dva tipa: molosoidnog i lupoidnog. Napominjemo da je veoma teško dobiti željeni tip konstrukcije: u istom leglu, čak u potpuno kontrolisanom parenju, dugo se javljaju i molosoidni i lupoidni primjerci. Sami ovčari ne preferiraju jedan na štetu drugog tipa. Oni prosto imaju različitu namjenu. Iako je molosoidni pas nesumnjivo impozantniji, njegova upotreba ne pokriva zahtjeve ovčara u divljini planine. Težak i snažan, ovaj pas je "poslednja rezerva", "teška konjica" za borbu prsa u prsa u samom trlu ili neposrednoj blizini i kondiciji, idu uz flegmatičniji temperament koji ne pogoduje budnom čuvaru. On niti otkriva, niti daleko progoni napadače. Lupoidni tip, kod najboljih primjeraka, ne zaostaje u snazi za moćnim molosima, ali je znatno eksplozivniji, ujedljiviji je i bolje podnosi i najjači ugriz. U jednoj od legendarnih borbi, silni molos je čak 28 puta rušio tvrdog i neumornog lupoidnog protivnika, da bi na kraju potpuno iznuren, jednostavno - legao. Žilavi protivnik ni za tren nije ustuknuo i bez glasa je otrpio i najstrašnije ujede. U samom finalu, molosa su morali ljudi spasiti od sigurne smrti pred tihim, neumoljivim i nesalomljivim protivnikom - slikom i prilikom snažnog vuka oborenih ušiju. 

     Lupoidni tip je suhe ali veoma povezane i čvrste gradje, često izrazito visok i koščat. Uvijek je budnog izgleda i nikada odsutnog, zanešenog izraza: prosto pilji u sve što mu privlači pažnju. Poznavao sam jednu ženku ovakvog tipa koja je jedanaest godina provela a da je niko nikada nije vidjeo da spava. kada bih dolazio u goste prijatelju od kog je bila, nije čak ni sjedala, ni mirovala: sate i sate zurila je u kuću kroz čija sam vrata isčezao iz njenog vidnog polja i jednakom budnom pažnjom pratila me dok god me mogla slijediti na odlasku. Jedan pas lupoidnog tipa, legendarni "Sari", bio je poznat po tome što je svaku noć svog devetogodisnjeg života, neumorno kružio oko stada na više od pet stotina metara. U ovom radijusu, nikada se nije desilo da mu promakne i "ilegalno" upadne u tor vuk ili medvjed. Za to vrijeme, dva velika molosa, koliko je ovo stado uvijek držalo, mirno su spavali medju ovcama. 

    Glava i zubalo izvornog psa, u tijesnoj vezi sa molosoidnom, odnosno, lupoidnom konstrukcijom, pokazuju koliko su kruti standardi kinologije zapravo arbitrarni i neosmisjeni. Poznato je, naime, da su, nakon perioda u kom se tražila suha, ne teška glava, sa priljublenim usnama gornej čeljusti, sada više na cijeni psi "medvjedje glave" - dakle, molosoidnog tipa. Pri tom, zadržano je beskompromisno insistiranje na samo jednom tipu zubala - makazastom !! Niko, medjutim, nije zapazio, da uz molosoidnu glavu, sem u rijetkim izuzecima, ne ide makazasto zubalo. Kod medvjeda, snažna glava zahtijeva jaku i naglašenu donju vilicu. Zato svi medvjedi imaju predgriz. Ujedno, svi moloski psi - od mastifa do bernardinca, od buldoga do boksera, od napuljskog mastifa do bordoške doge imaju bez izuzetka - uz snaznu glavu i predgriz!

     Srećom, kao što medvjede koji imaju predgriz, niko ne diskvalifikuje, niti isključuje iz priploda, tako to ne rade ni stočari. Njima su jenostavno potrebna oba tipa - agilni i aktivni lupoid, i teški, pun snage molosoid - sve dotle dok su vitalni i upotrebljivi. Što se tiče kinologije i odgajivača: oni se moraju riješiti izmedju jednog ili drugog. Ili, što nije moguće s obzirom na striktnost oficijalnog standarda, mogu i ignorsisati ovaj kriterijum, ukoliko se razlika javlja u skladu sa osnovnim tipom. Drugim riječima, lupoidni pas bi morao imati makazasto zubalo - kakvo ima i vuk" molosoidni bi morao biti prihvaćen i sa pregrizom - koji je odlika svih molosa. 

     Slične razlike javjaju se i u pogledu boje krzna. Realnost izvornog psa jeste da se javlja u svim bojama. Tigravost je znatno češća nego što se obično misli - u nekim regionima i iznad 30% populacije. Eliminisanje ovakvih pasa iz reprodukcije, odnosno, diskvalifikovanje sa izložbi, poznat je fakt. Ujedno, ilustracija je odsustva sinteze u mišljenu. Dozvolićemo sebi da javno upitamo sve kinologe, veterinare i sudije: "Zašto treba diskvalifikovati tigrasto kolorisanog Šarplaninca?" Bojim se da će se odgovor svesti na pozivanje na odredbe standarda. Dogma - i gotovo! Dozvolićemo sebi čak i to da povjerujemo da to pitanje niko sebi i nije ozbiljno postavio. Jer, kako bi inače mogao previdjeti, najprije to da se kod bliskog srodnika Šarplaninca - kavkaskog ovčara - tolerišu i čak smatraju ravnopravnim sve boje, uključujući tigravost, i drugo, da je kod svih molosa tigravost sasvim uobičajena - opet da ukažemo na mastife, buldoge, boksere, bulterijere, fila brasileiro...!? A s druge strane, teži se dobijanju molosoidnog tipa - ali, valjda tako, da ne protivrječi standardu očito pravljenom za tipičnog,  čak veoma lakog i minijaturnog lupoida (uporedi prvi standard). Sasvim je slična stvar i sa bojom očiju: molosi veoma često imaju oči boje meda, jantara, žeravice u tami, tigrovog krzna, i to se smatra korektnim. Kod molosoidnog tipa Šarplaninskog izvornog psa, žuto ili rumeno oko je daleko zastupljenije nego kod lupoidnog. Razumije se, riječ je o psima jasno naglašene pigmentacije, crne nosne pečurke, svih vidljivih sluzokoža, noktiju, jastučića. Ipak, standard preferira tamnu boju očiju. 

     I karakter, odnosno, temperament izvornog psa, varira. Ali varira zakonomjerno. Najprije, u zavisnosti od konstrukcijske - konstitucijske osobenosti: generalno, lupoidni psi su ne samo budniji, nego i agresivniji - osnosno, njihova agresivnost javja se na većem području. To ja zato što je pas teritorijalno biće, sa naglašenim teritorijalnim imperativom. On brani (agresivan je na) onoliko teritorije, koliko smatra svojim terenom. Molosoidni pas se kreće u manjem radijusi, pa je i agresivan na znatno manjoj teritoriji od prosječnog lupoidnog psa. Na prostor visoke agresivnosti utiče i vrsta stočarenja: grubo ih možemo podijeliti na stacionarni i nomadski tip. Iz njih proizilaze i dvije vrste ponašanja izvornih Šarplaninaca. Iako se nomadski psi kreću zajedno sa stadima na većoj teritoriji, oni su u principu visoko agresivni na manjem prostoru od stacionarnih. Objašnjenje ovog prividno paradoksa jeste u tome što su psi, prolazeći kroz sela, otvorene svima dostupne puteve prinudjeni da tolerišu sve prolaznike i namjernike reducirajući svoju odbrambenu aktivnost na svega desetak metara sigurnosne zone oko stada. Ova navika se učvršćuje i zadržava kao način ponašanja i kasnije, u planini, a učenjem je štenci preuzmu od odraslih pasa, najčešće od majke. Tako se i dešava da pokraj nekih pasa možete proći sasvim blizu, a da oni, ako ne ulazite u stado, jedva i obrate pažnju na vas. To su psi dobijeni nomadskim tipom stočarenja. S druge strane, u nekim visokoplaninskim selima, sa velikim pašnjacima i dovoljno stočne hrane, isključena je potreba nomadstva. Vezani za širok prostor koji smatraju svojim, psi pratioci stacionarnih stada, proširuju zonu visoke agresivnosti na čitavo područje u kom provode život. Takvi psi su me jednom prilikom zapazili kao pokretnu tačku u daljini većoj od dva kilometra. Dvogledom sam zapazio da su na bačilo, s kog su krenuli na mene, bila samo djeca i jedna žena. Tri psa su brzo donijela odluku. Jedan, najveći, ostao je da brani bačilo, dva druga su me, kao pod stražom, sprovela sve dok nismo potpuno zamakli u visoravni - više od 6-7 km od bačila. 

     Konačno, u gruboj skici osnovnih razlika izvornog i kinološkog tipa Šarplaninca, spomenimo još i dužinu dlake. jasno definisana za kinologe, odgajivače i sudije, za ovčare ima malu, ili nikakvu praktičnu i selektivnu ulogu u procjeni kvaliteta psa. Malu, jer se javlja povremeno lična preferenca odlakanog ili rudog psa (dlaka rudih pasa je kraća od 7 cm, ali veoma gusta, gruba, uvijek i sa podlakom), u zavisnosti od iskustva i sentimentalne vezanosti za izgled i odlakanost psa koji je ostao u sjećanju kao posebno hrabar, snažan i sposoban. Slično je i sa zapercima - koje neki stočari smatraju simboličkim oznakama ljutine ili čistokrvnosti, opet u sklopu ličnog iskustva. Ipak, ovaj detalj nema ozbiljnu težinu u odluci o izboru psa za sopstveno stado. 

Sumirajući u krupnim potezima situaciju, može se zaključiti: 

     Savremena ukupna populacija Šarplaninca, podijeljena je na grupu koja još živi u uslovima u kojima je stvorena kao rasa, i na grupu koja je izgubila izvorni habitat a ujedno, snažno je podložna intervenciji sistematske selekcije. Ovo je veoma rijetka situacija i praktično se susreće još kod najviše dvije ili tri pasmine svijeta. Objektivno, to je velika prednost i za genetsku, i za karakternu dimenziju - odnosno, za vitalnost rase i perspektive njenog poboljšanja. Ključni uslov je očuvanje autentičnog habitata i načina života upravo ovog fundamentalnog sloja rase. Što duže opstane kao ovčarski i pastirski pas (a on je i jedno i drugo), što duže intervencija teorijskih selektivnih šema ostane po strani, utoliko duže će ovaj fond neograničenog potencijala opstati. Time će se sačuvati i autentičnost ovog fascinantnog psa, kao što će biti moguća i stalna obnova krvi onog segmenta rase koji je postao primarno odrečen arbitrarnim kriterijumima kinologije. Kralj kanida - izvorni Šarplaninac, moći će se tada, i dalje ponositi i svojim urbanim potomkom. 

Dr Ferid Muhić 
Izvor časopis "Život pasa" 
broj 8 iz februara 1995. godine

KRALJ KANIDA I NJEGOV POTOMAK - 1. deo

     Kada je Džordž Gordon Bajron zapisao: "Ovde počiva biće koje je posedovalo lepotu bez sujete, snagu bez oholosti, hrabrost bez okrutnosti i sve ljudske vrline bez ijedne ljudske mane" - dao je da se ove riječi uklešu kao epitaf njegovom psu rase njufaundlend. Pa iako je sigurno da ova divna ocjena, u većoj ili manjoj meri, važi za sve pse, kako rasne tako i mješance, nema sumnje da bi se sam Bajron saglasio da je upravo Šarplaninac potpuna inkarnacija njene tačnosti i punog smisla. 

      Njufaundlendski pas jeste, ne slučajno, i izgledom i karakterom, najbliža, gotovo automatska asocijacija, na Šarplaninca: impozantnost, dostojanstvo, snaga, zrače iz oba psa, jednako kao i pouzdanost, odmjerenost, neustrašivost. Ali ipak: tamo gdje je njufaundlend malo pretežak Šarplaninac je kao opruga, gdje je onaj malo prespor, ovaj je hitar, prenaglašena povjerljivost jednoga, usavršena je nedokučivim ozračenjem koncentracije drugoga, gdje onaj čeka komandu, ovaj djela samostalno! 

U jednoj rečenici: "velmoža planina", "vitez vrleti", Šarplaninac je istinski kralj kanida. Savršeno harmaoničan u raskošnom, a maksimalno funkcionalnom eksterijernom sklopu, obdaren do perfekcije izbalansiranim elementima karaktera i temperamenta. Ni jedno drugo živo biće, sem tigra u šikari i leoparda u savani, ne može proizvesti takav estetski vizuelni efekat, ni tako ushititi ljudsku dušu, kao prizor zrelog, raskošnog šarplaninca dok suvereno i nečujno klizi planinskim pašnjakom... 

     Kao i za mnoge ljubitelje ove rase, tako je i za mnoge njene pripadnike, spomenuti prizor i nepoznat, i nedokučiv. Ovo, najprije zato što dobar dio, čak danas većina ovih pasa dolazi na svijet, živi i odlazi sa svijeta, nikada ne ugledavši davnu postojbinu, ni divlje planine prekrivene samo ogoljenim nebom. Život u drugačijem , pitomom, urbanom okruženju, život u stalnoj blizini ljudi, njihovih glasova, hurotične radijacije njihoviih raspoloženja, otsustvo bilo kakvog stvarnog, prirodnog izazova, za koji bi naslijedjena svojstva mogla proraditi i razviti se, učinili su svoje. S druge strane, činjenica da je ta veća, urbana (nazvaćemo je "kinološka populacija"), genetski razvijena is samo jednog isječka bogatog, protivrječnog, nekontrolisanog - ali upravo zato: funkcionalno i eksterijerno usmjeravanog genetskog rezervoara - nužno je reducirala potencijalne kombinacije rase u svim aspektima. 

     Na osnovu ovih činjenica, može se utvrditi slijedeće: kralj kanida je i evironmentalno i genetski reprezentovan primjercima koji žive ondje i onako, kako i gdje se rasa i oformila: u planinama Jugoistočnog Balkana - u granicama Šarplanine, Koraba, Bistre, Karadžice, Stogova, Jablanice i Pelistera. Pas dobijen jednom vrstom postupka biopsije (isječak "genetskog materijala" iz ukupne populacije) i sistemom uzgojnih i selektivnih zahvata - a trajno generacijski izdvojen iz primordijalnog habitata - jeste zakonski naslijednik, ili potomak kralja kanida! 

     Ovdje počinje opasni dio puta. Raslozi i motivi koji ne spadaju u ovakav diskurs - ali koji zato ništa manje nisu stvarni i determinirajuci (rivaliteti odgajivača, njihovi materijalni interesi, njihova reputacija, sujeta, njihove predrasude i afiniteti, stručna uvjerenja i zablude - dakle, čitav hjihov život u sklopu interesovanja za Šarplaninca) - sve to može biti uzrok žestokog neslaganja i žučne polemike. To se naprosto ne može izbjeći.

 

Ali, autor ovoga teksta ima dva odgovora na moguće primjedbe:

1. Ovdje izložena distinkcija i uvjerenja, stvar su najboljeg ličnog shvatanja i razumijevanja stanja ove veličanstvene rase, izgradjivanih kroz više od tri decenije kontinuiranog, i barem u nekoj mjeri, sistematskog druženja sa obje populacije,

2. Sam autor nije odgajivač, te njegovi materijalni i statusni, još manje - stručni i profesionalni interesi - niti dobijaju niti gube bez obzira na ishod eventualne rasprave. Vodjen Aristotelovim savjetom filozovu: "Gledaj!" - autor je sve učinio da što bolje otvori oči i da - gleda! Saznanja ovdje ponudjena, jesu jednostavno sinteza zapažanja i opčinjenosti ovim impozantnim bićem. Nikakve želje za favorizovanjem, još manje, diskvalifikovanjem jednog ili drugog dijela populacije (odnosno, polemičkih pozicija), u ovim redovima nema, niti ih treba tražiti. Jedini angažovan stav- i to eksplicitan stav - svodi se na pledoaje i apel da ljubitelji ove rase ujedine svoje najbolje namjere da ovom psu ne učine ono što čine (izvan kinologije) jedni drugima. Dakle, da poštuju blistavu dušu i gizdavu ljepotu ovog bića. Da pokušaju da ga ne unište. 

Analiza 

     Osnovna činjenica koja karakteriše ovu rasu svodi se na slijedeće: u populaciji rase nazvane Šarplaninac realno postoje dvije fenotipski i genotipski izdiferencirane grupacije. 

Iz ove činjenice slijede druge, manjeg domašaja, ali ne manje značajne: 

1. Populacija koja je izdvojena iz osnovnog genetskog rezervoara, bila je izložena radikalnoj promjeni habitata, ujedno, razvijala se pod ogromno naglašenim djelovanjem ljudske intervenicije, primarno realizovane kroz kontrolisanu selekciju, 

2. Razlike u obje ovako dobijene populacije, nužne su, iako njihovo vrijednovanje ne može biti prejudicirano, 

3. Rasa (dio populacije) koji je ostao u manje-više neizmjenjenim okolnostima habitata, i sa elementima slučajne, povremene, nekontrolisane selekcije, znatno češće je intervenisao u oblikovanju kinološke populacije, nego obrnuto. Drugim riječima, kinološka populacija je postajala bliža izvornoj populaciji, ravnala se i korigovala prema njoj - dok se obrnuto praktično nije dogadjalo. 

4. Iz razumljivih razloga, izvorna populacija je bila daleko redje predmet sistematskog I stručnog istraživanja, pa je ostala praktično potpuno nepoznata izvan kruga stočara - čobana, i nekolicine zaljubljenika. Ilustracija za ovo neka bude i napomena da su distinkcije u tipu izvorne populacije, na temelju razlika u boji, koje se danas već smatraju široko poznatim (murdž, karabaš, karaman, merdžan, sari, baljoš...) prvi put saopštene i objavljene upravo od autora ovog teksta. Zbog ovoga, upoznavanje ljubitelja i stručnjaka, sa osobinama izvorne populacije, može biti i obaveza, i prilog za očuvanje rase - kao što može biti zanimljivo najširoj publici. Razgledajmo neke bitne momente sadržane oko tačaka 3 i 4 (tačke 2 i 3 čine nam se potpuno evidentne i nesporne). Ako se pogledaju izmjene u standardu rase, oficijalno priznatom u medjunarodnoj kinološkoj administraciji, iznenadićemo se koliko su one velike. Još više, sasvim će biti uočljivo da su izmjene u standardu usmjerene prema približavanju kinološkog tipa izgledu i osobinama izvorne populacije. Dobro je poznato da je prvi standard donijet 2.juna 1939. godine, pod imenom "Illyrische schaeferhund, F.C.I. pod brojem 41. Manje je uočeno da taj standard striktno ograničava visinu mužjaka na 55-60 cm, a ženke na 50-55 cm. Treba li komentar za situaciju koja ne dozvoljava ocjenu Šarplaninca sa visinom iznad 60 cm u grebenu!? I težina je bila ograničena na 30-35 kg, i 25-30 kg, respektive! Boja je bila striktno ograničena na gvozdeno sivu (svijetlu ili tamnu), diskvalifikacija je nastupala za pse bijele, žute, pšenične, braon i mrke boje - i to, razumlivo, samo jednobojne, a ne šarene pse, tigraste ili višebojne primjerke - koji se i danas ne uzimaju u obzir. 

     Dopuna standarda, od 8. aprila 1955., uz uvodjenje "kraškog ovčara", podigla je visinu na maksimalnih 65 cm, bez izmjena u rigidnosti tretmana boje. 

Najzad danas važeći standard, donijet 6. februara 1969. godine, visinu je postavila na prosječnih 62 cm (mužijak), i 58 cm (ženka), naznačivši da se psi ispod 56 cm eliminišu iz priploda! Dakle, dio populacije mužjaka iz prvog standarda, i gotovo čitava populacija ženki (55 cm bila je gornja granica, sada se samo 2 cm iznad te gornje granice ne eliminiše!) prvog standarda direktno bi bili diskvalifikovani. Znatna izmjena nastala je u dijapazonu boje: sve jednobojne varijante - osim čisto crne, dozvoljene su - iako je siva ostala najpoželjnija. 

      Jasno je da su ove izmjene usvojene zbog stvarnih promjena u populaciji. Do njih je, isto tako nesumnjivo, došlo direktno uslijed pojačanog ubacivanja izvornih primjeraka u kinološki vrednovanu populaciju. O tome da su izvorni psi, u malobrojnim kontrolisanim mjerenjima, bili znatno iznad propisanog standarda, svjedoče i Slobodan Pavlović, (1954-1955), kao i Antić, Milosavljević, još ranije (1951) koji su od ukupno sedam izvornih mužjaka našli raspon od 65 cm, do 76cm, a ženke su bile 60 i 65 cm, Naletovski i Drozdovski su kod 30 primjeraka sa JUR-om, izmjerili čak pet pasa iznad 70, jednog psa od 78 cm i jednog od 80 cm. Bračni par Koppinger izmjerio je na Šarplanini nekoliko grla (4) iznad 80 cm - od kojih je jedan bio 83 cm. Konačno, u populaciji koju sam ja izmjerio (do danas 392 psa), u rasponu od 1960. do decembra 1994., čak 28% mužjaka su 73 cm i iznad, od čega 3%, 80 cm i iznad. 

     Ako sistematizujemo razlike izvorne populacije u osnosu na sadašnji standard, one su znatne i pokrivaju sve osobine eksterijera. U ovom trenutku, nema potrebe za diskusiju oko toga imaju li ove razlike težinu da utiču na izmjenu standarda. Još manje, njihov smisao je favorizovanje izvornog tima. Odgajivač koji bi se odlučio da odgaja isključivo izvorne pse, brzo bi naišao na nepremostivu teškoću u činjenici da svojim psima ne može pružiti izvorni planinski ambijent, ni način gotovo potpuno slobodnog i samostalnog života. Ukazivanje na te razlike, i njihov komentar, stvar su poštovanja činjenica, kao prvog uslova svakog istraživanja i promišljanja koje hoće da bude objektivno zasnovano i da sačuva pretenzije naučnosti. 

Ferid Muhić 
Izvor časopis "Život pasa", broj 7 iz januara 1995.